در جستجوی عدالت

تجربه عملکرد دولت نهم نشان داده که ورود دولت محمود احمدی نژاد به حوزه اقتصاد صرفا از دید مهندسی شده و با ابزار ریاضی محض است و بحث ورود به اقتصاد از دیدگاه مسائل فرهنگی و اجتماعی مطرح نیست. با نگاهی کلی به عملکرد مجموعه­ی وزراتخانه­ها و نهادهای اقتصادی دولت در چهار ساله گذشته میتوان نتیجه گرفت که از دید آنها همشیه دو دو تا می­شود چهارتا!

این در حالی است که از دید کارشناسان منتقد دولت، اقتصاد پدیده­ای عمیق و چندبعدی است که به شدت با پدیده­های اجتاعی گره خورده است. آنها معتقدند؛ مهندسانی که در خلاء ناشی از انتقال قدرت میان نسل اول و نسل دوم انقلاب، به حوزه مدیریت کلان اقتصاد ورود پیدا کرده اند، عمدتا مسائل فرهنگی-اجتماعی لایه­های عمیق زیر پوستی اقتصاد را نادیده گرفته و یا حتی آن را انکار می­کنند. البته متاسفانه این روند نه در دولت محمود احمدی­نژاد که در دولت سازندگی و دولت اصلاحات نیز پر رنگ است.

با تمام شکافی که میان بدنه کارشناسی دولت و منتقدین در مباحث پایه­ای نگاه به اقتصاد مطرح است، اما حذف یارانه­ها و هدفمند کردن آنها به سمت درمان و آموزش امری ضروری و اجتناب ناپذیر از نگاه هر دو طرف است. طی چند سال گذشته نهادهای بین المللی­ای همچون بانک جهانی و صندوق بین المللی پول بیشترین گزارش های مطالعاتی و موردی را در خصوص لزوم حذف یارانه­ها در کشورهای جهان سوم و پیامدهای آن داشته اند که در اغلب آنها ضمن تاکید بر اجتناب ناپذیر بودن اجرای این سیاست، بر تحولات سیاسی و اجتماعی گسترده آن هشدار داده شده­است.

چالشی اساسی که در نگاه بعدی پیشرو قرار می­گیرد، نگاه به چگونگی اجرای این طرح است. واقعیت این است که فرایند توسعه و تغییر سریع اوضاع حاکم، فشار زیادی بر جامعه می­گذارد. راهکاری که برای مقابله با پیامدهای این طرح پیشنهاد شده، شامل استفاده از طرح­های کمکی جایگزین همچون سهام عدالت و بحث پرداخت نقدی یارانه­ها و از این دست پرنامه­های حمایتی است. با دید ساده به قضیه مهم­ترین چالش روبه­رو در زمان اجرای طرح­ها، تدوین سازوکاری صحیح و کم نقص برای تخصیص دقیق کمک­ها به دهک­های هدف و همچنین تعیین گروه­های هدف است.

عدم رعایت دقیق دهک­های مشمول طرح­های حمایتی و شوک تورم ناگهانی که در بازار کشور پدید خواهد آمد، می­تواند عواقب ناخوشایندی را در پی داشته باشد. چنانکه در شب ششم تیرماه 1386، مردمی که درباره کارت سوخت و سهمیه بندی بنزین توجیه نبودند، هیجان زده به پمپ­های بنزین سرازیر شدند  و آن اتفاقات ناگوار را به وجود آوردند. بر اساس نظر بانک جهانی، آثار ضد رفاهی اجرای حتی محدود حذف یارانه انرژی برای طبقات فرودست جامعه به ویژه تهی­دست دو برابر بیشتر از بهترین 5 گروه درآمدی شهری است.

بانک جهانی برای اجرای سیاست حذف یارانه ها دو شرط گذاشته است. اول اینکه زمانی این سیاست اجرا شود که کشور در بالاترین نرخ رشد اقتصادی و کمترین رقم تورم باشد و دوم اینکه دولت از حیث سیاسی در بالاترین میزان محبوبیت سیاسی قرار گرفته باشد. به همین دلیل است که توسعه موفق، نیاز به ثبات جامعه برای پذیرش مقطعی پیامدهای دوران گذار دارد.

لایحه­ی هدفمندسازی یارانه­ها که در حال حاضر در مجلس در حال بررسی است اولین بار در سفری که کارشناسان بانک جهانی در سال 83 به ایران داشتند به مسئولین اقتصادی وقت توصیه شد. بعدها رهنمودهای بانک جهانی در خصوص اصلاح وضعیت یارانه­ها در ایران در کتابی با عنوان "اقتصاد ایران از دیدگاه بانک جهانی؛ گذر ایران در تبدیل ثروت نفت به توسعه" منتشر شد که می­توان کلیات لایحه فعلی دولت را از لابه لای صفحات این کتاب استخراج کرد. نکته مهم دیگر این است که حتی بانک جهانی نیز نظر مخالفان فعلی این طرح در مجلس و بدنه­ی دانشگاه­ها را، در گزارش­های متعدد و اتفاقا در همین کتاب مورد تائید قرار داده است.

نماز جمعه تاریخی به امامت مقام معظم رهبری که یک هفته بعد از انتخابات برگزار شد، از اصلی‏‏ترین نقاط عطف در چند سال اخیر بود.

رهبر انقلاب در آن روز ذمن مذمت سیاه نمایی علیه دولت، در سخنانی صریح نسبت به ایراد اتهامات اثبات نشده نسبت به آیت الله هاشمی و حجت الاسلام ناطق نوری واکنش نشان دادند.

اما این اولین بار نبود که این اتفاق رخ داده بود بلکه رهبر معظم انقلاب در تاریخ هفتم تیرماه 1384 و به فاصله یک روز بعد از دور دوم انتخابات نهم ریاست جمهوری نیز در دیدار با اعضای خانواده های شهدای هفتم تیر و مسئولین قوه قضاییه ضمن اشاره به برگزاری انتخابات و حضور مردم به تخریب های انجام گرفته در طول انتخابات نیز اشاره کردند و از جمله خواستار تعقیب و پیدا کردن عوامل تخریب‏ها و از جمله تخریب‏های صورت گرفته علیه اکبر هاشمی رفسنجانی شدند.

متن این بیانات بدین شرح است:

با توجه به حضور مسئولان قوه‏‏ى قضائيه، اين را هم عرض كنم: در خلال اين انتخابات، برخى كارهايى انجام گرفت كه بنده به عواملى كه اين كارها را انجام دادند، بدبينم؛ اين تخريبهايى كه صورت گرفت. بعضى از تخريبها البته از روى بى‏توجهى بود؛ بعضى از آقايان و نامزدها يا طرفداران آنها با محاسباتى، حرفهايى نسبت به نظام زدند كه واقع‏بينانه نبود؛ خيلى از مثبتات نظام، از كارهاى بزرگ نظام ناديده گرفته شد و سياه‏نمايى شد. و پيشرفتهاى عظيمى كه به وسيله‏ى دولتها در اين سالها به وجود آمده، نديده گرفته شد؛

اينها از روى غفلت بود، ليكن بعضى از اين تخريبها از روى غفلت نبود. تعدادى از نامزدهاى انتخابات رياست جمهورى مورد تخريب قرار گرفتند؛ تخريبهاى غير منصفانه و ناجوانمردانه؛ حتّى شخصيت موجهى مثل آقاى هاشمى رفسنجانى كه شخصيت محترم و باسابقه‌اى است، از دم اين تخريبها در امان نماند. اين، حادثه‏ى بدى بود. رحمت الهى را نبايد با اين‏گونه كارها آلوده كرد؛ با اين كه ما تأكيد كرده بوديم. امروز چون گذشته است، من نصيحت مى‏كنم؛ اما مسئولان قضايى و غير قضايى، غير از نصيحت، وظايف ديگر هم دارند؛ آنها عوامل اين تخريبها را تعقيب كنند و آنها را پيدا كنند.

يك عده به طور مسلّم از روى جهالت و غفلت اين كار را كردند، كه البته فعل حرامى انجام گرفت؛ ليكن بسيارى از كارهايى كه انجام گرفت، كار كسانى بود كه به هيچ يك از نامزدها علاقه‏‌اى نداشتند و تخريب آنها براى تخريبِ فضاى انتخابات انجام گرفت؛ آنها تخريب كردند، براى زير سؤال بردن نظام اسلامى. ما در اختلافات بزرگ مذهبى، فكرى، سياسى ديده‏ايم كه كسانى وارد ميدان فتنه‏انگيزى مى‏شوند و از زبان اين، آن را مى‏كوبند؛ از زبان آن، اين را مى‏كوبند؛ در حالى كه نه به اين علاقه دارند، نه به آن!

اينها را پيدا كنيد؛ مقصران اصلى بايستى مشخص شوند، كه مطمئناً دست دشمن در كار است. بعضى اظهارات، متأسفانه عزيزترين قشرهاى اين كشور، جوانانِ مؤمن و بسيجى، را زير سؤال برد! اين‏جور نيست، بلكه دستهاى دشمن است كه در كار است براى فتنه‏انگيزى و براى ايجاد فساد.