شهید حسن باقری ، سقّای بسیجیان
حسن باقری (۵ اسفند ۱۳۳۴، تهران - ۹ بهمن ۱۳۶۱، فکه) با نام واقعی غلامحسین افشردی معروف به سقّای بسیجیان جوان‌ترین فرماندهٔ ایران در دوران جنگ ایران و عراق بود. وی به‌عنوان فرماندهٔ قرارگاه‌های نصر و کربلا نقش بسیاری در موفّقیّت نیروهای ایران در عملیات‌های فتح‌المبین و رمضان و همچنین بیت‌المقدس و آزادسازی خرمشهر داشت. وی در هنگام کشته‌شدن، سمت قائم‌مقامی فرماندهٔ نیروی زمینی سپاه را برعهده داشت.
۲۰ اسفند ۱۳۳۴ مصادف با سوم شعبان روز تولد حسین بن علی در تهران به دنیا آمد. وی دوره دبستان را در مدرسه مترجم الدوله و دوره متوسطه را در دبیرستان مروی تهران به پایان رساند.
درسال ۱۳۵۱ فعالیت‌های سیاسی خود را علیه حکومت محمدرضا پهلوی آغاز کرد. در سال ۱۳۵۵ در رشتۀ دامپروری، وارد دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه شد. سپس یکسال بعد در اسفند ۱۳۵۶ لباس سربازی را به تن کرد و پس از گذراندن دوران اموزشی در نقده، به ایلام فرستاده شد. در آنجا با روحانیون شهر، از جمله آیت الله سید یدالله صدری امام جمعه شهر ایلام ارتباط داشت و اخبار پادگان را به وی منتقل می‌کرد.
در سال ۱۳۵۷ در پی فرمان امام خمینی(ره) مبنی بر فرار سربازها از پادگان‌ها، با استفاده از غفلت مأمورین از سربازی فرار کرد. به دلیل برخورداری از آموزش نظامی، به همراه سایر اعضای خانواده و دوستانش در تصرف کلانتری ۱۴ و پادگان عشرت آباد در تهران نقش بارزی داشت.
وی تا خرداد ۱۳۵۸، در کمیته انقلاب اسلامی و برخی نهادهای دیگر فعالیت داشت. در سال ۱۳۵۸ با ورود به روزنامه جمهوری اسلامی در سرویس فرهنگی و سیاسی فعالیت خود را آغاز کرد. در این مدت بنا به دعوت سازمان امل، از طرف این روزنامه به عنوان خبرنگار، سفر ۱۵ روزه‌ای به لبنان و اردن انجام داد و طی این سفر، گزارش تحلیلی جامعی از اوضاع نابسامان مسلمانان در آن منطقه تهیه کرد. پس از بازگشت در خرداد ماه سال ۱۳۵۸، دیپلم ادبی گرفت و سپس دوباره در امتحان وررودی دانشگاه‌ها شرکت کرد و با رتبه ۱۰۴ در رشته حقوق قضایی دانشگاه تهران قبول شد.
وی اوایل ۱۳۵۹ به استخدام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در آمد. در همان سال با آغاز فعالیتش در اطلاعات سپاه، نام مستعار حسن باقری را برای خود برگزید. وظیفه او در اطلاعات سپاه شناسایی گروهک‌ها بود.
کارنامه ی شهید حسن باقری در زمان جنگ
باشروع جنگ میان ایران و عراق، در روز اول مهرماه ۱۳۵۹، به همراه عده‌ای از پاسداران در هنگامی که جایگاه نیروهای عراق در خوزستان تثبیت شده بود، راهی جبهه‌های جنوب شد. استعداد و نبوغ نظامی او، توسط محسن رضایی کشف شد. رحیم صفوی حسن باقری را از فرماندهان نابغهٔ سپاه ایران می‌داند.، در دورانی که در جنگ حضور داشت با استفاده از تجربیاتی که در زمان خبرنگاری خود در ایران و لبنان به دست آورده بود، به جمع‌آوری اطلاعات، نقشه‌ها و کالک‌های عملیاتی و ضبط صدا در جبهه‌های ایران پرداخت و این اسناد را به گزارش‌های سازمان‌یافته تبدیل کرد.
تاسیس واحد اطلاعات و رزمی
حسن باقری موسس واحد اطلاعات و عملیات سپاه است. وی از ابتدای ورودش به اهواز در پایگاه منتظران شهادت به منظور دستیابی به اطلاعات مناسب از موقعیت دشمن، به همراه عناصر اطلاعاتی، به جمع‌آوری نقشه‌ها و پیاده کردن وضعیت مناطق عملیاتی روی آن‌ها پرداخت. فعالیت‌های او در این زمینه با سازماندهی عناصر اطلاعاتی و برگزاری آموزش مختصری برای آن‌ها، منجر به راه‌اندازی واحد اطلاعات عملیات در ستاد عملیات جنوب گردید. این واحدها پس از گذشت حدود ۳ ماه از شروع جنگ، در تمامی محورهای جنوب (از آبادان تا دزفول) مستقر شدند.
حسن باقری، استعداد بالایی در تحلیل اطلاعات دشمن و پیش بینی حرکات احتمالی ارتش عراق، در آینده را داشت. از آن جمله پیش‌بینی وی در دی ماه سال ۱۳۵۹ مبنی بر حرکت ارتش عراق جهت الحاق محور شمال–جنوب منطقه سوسنگرد برای ارتباط جفیر و بستان بود که عراق در کمتر از یک هفته با نصب پل‌های نظامی متعدد و تلاش گسترده این کار را انجام داد.
عکسی از فرماندهان سپاه ایران در جنگ با عراق
ایستاده از راست: یحیی رحیم صفوی، شهید احمد کاظمی
نشسته از راست: شهید حسین خرازی، شهید مجید بقایی، محسن رضایی و شهید حسن باقری
معاونت ستاد عملیات جنوب
حسن باقری در دی ماه ۱۳۵۹ به عنوان یکی از معاونین ستاد عملیات جنوب انتخاب شد و در شکست محاصره سوسنگرد، فرماندهی عملیات امام مهدی، فتح، ارتفاعات الله‌اکبر و دهلاویه نقش مهمی داشت. این نبردها در شرایطی اجرا می‌شد که عملیات منظم نیروهای خودی با مشکل مواجه شده بود و اغلب بدون نتیجه می‌ماند. پس از برکناری ابوالحسن بنی‌صدر و با توجه به شرایط سیاسی آن زمان در ایران، در اجرای عملیات فرماندهی کل قوا شرکت داشت و پس از مجروح شدن یحیی رحیم صفوی، هدایت عملیات را به عهده گرفت.
فرماندهی محور دارخوین
حسن باقری که فرماندهی محور دارخوین و جاده ماهشهر را در عملیات ثامن‌الائمه به عهده داشت، در عملیات شکست حصر آبادان در طرح‌ریزی، سازماندهی و کسب اخبار و اطلاعات دشمن نقش داشت.
معاونت فرماندهی عملیات طریق‌القدس
در عملیات طریق‌القدس که برای اولین بار قرارگاه مشترک بین سپاه و ارتش تشکیل گردید، او به عنوان معاونت فرماندهی کل سپاه در قرارگاه فرماندهی عملیات مشترک حضور یافت. حسن باقری در مرحله آماده سازی عملیات، شب هنگام طی تصادفی، مصدوم شد و به بیمارستان منتقل گردید. برادر او در این مورد می‌گوید: "در بیمارستان در لحظاتی که معلوم نبود زنده می‌ماند یا خیر و با اینکه به سختی سخن می‌گفت می‌پرسید: پل سابله کارش به کجا کشید؟"
با اینکه یک ماه دستور استراحت مطلق پزشکی به او داده بودند، وی پس از یک هفته بیمارستان را ترک کرد و به ستاد عملیات جنوب بازگشت.
فرماندهی قرارگاه نصر
حسن باقری فرماندهی قرارگاه نصر را در زمان عملیات‌های فتح‌المبین، بیت‌المقدس و رمضان برعهده داشت.
عملیات فتح‌المبین
با توجه به وسعت منطقه عملیاتی، قبل از شروع عملیات فتح‌المبین، چهار قرارگاه برای کنترل و هدایت عملیات مشخص گردید. به دلیل حساسیت بیشتر محور شمالی منطقه، حسن باقری به عنوان فرمانده قرارگاه نصر (قرارگاه مشترک ارتش و سپاه) در این جناح انتخاب گردید. در مرحله اول عملیات فتح‌المبین، قرارگاه نصر با موفقیت به تمامی اهداف تعیین شده رسید. همچنین در مرحله دوم عملیات نیز، ارتفاعات رادار (ابوصلبی‌خات) را تصرف کردند.
عملیات بیت‌المقدس
حسن باقری طرح عملیات بیت‌المقدس را برای آزادسازی خرمشهر در قرارگاه کربلا و در جمع سایر فرماندهان ارائه کرد. در این طرح قرار شد، ۴۰ تا ۵۰ هزار نیرو را از رودخانه کارون، شبانه به مواضع دشمن انتقال داده تا نقاط اصلی دشمن را به دست بگیرند. طرح این عملیات ۲۰ شبانه‌روز در قرارگاه کربلا با حضور فعال حسن باقری، علی صیاد شیرازی، غلامعلی رشید، محسن رضایی، یحیی رحیم صفوی و سایر فرماندهان یگان‌ها و لشگرهای سپاه و ارتش بررسی و تصویب شد.
در جریان آزادسازی خرمشهر در عملیات بیت‌المقدس، نیروهای حسن باقری در قرارگاه نصر، با محاصره دشمن و جلوگیری از پیشروی آنان در ناحیه شلمچه، زمینه محاصره و آزادسازی خرمشهر را توسط قرارگاه فتح فراهم کردند.
عملیات رمضان
در جریان عملیات رمضان که در روز ۲۳ تیرماه ۱۳۶۱ در منطقه عملیاتی شلمچه که شرق بصره محسوب می‌گردید، نیروهای تحت فرماندهی وی با عبور از تله‌های انفجاری و مین، به عمق ۲۷ کیلومتری خاک عراق و به نزدیکی شهر بصره رسیدند.
فرماندهی قرارگاه کربلا
پس از اتمام عملیات رمضان که قرارگاه نصر به عنوان نیروی احتیاط در آن عملیات شرکت داشت، وی از طرف محسن رضایی فرمانده وقت کل سپاه به سمت فرماندهی قرارگاه کربلا و جانشین فرماندهی کل در قرارگاه‌های جنوب منصوب گردید. در قرارگاه کربلا ضمن پی ریزی عملیات مسلم بن عقیل، عملیات محرم را نیز طرح‌ریزی کرد. بعد از اتمام موفّقیّت‌آمیز عملیات محرم، به‌عنوان جانشین فرماندهی یگان زمینی سپاه منصوب گردید.
شهادت
او در ۹ بهمن ۱۳۶۱ وقتی در منطقه فکه مشغول شناسایی منطقه دشمن و آماده سازی عملیات والفجر مقدماتی بود، در سنگر دیده بان مورد اصابت گلوله خمپاره قرار گرفت و همراه با حمید بقایی کشته شد. باقری در زمان کشته‌شدن ۲۷ سال داشت. آرزامگاه این سردار رشید اسلام در قطعهٔ ۲۴ گلزار شهدای بهشت زهرای تهران است.
الگوی مدیریتی
حسن باقری علاقه زیادی به کادرسازی و تربیت نیرو برای فرماندهی داشت. مهدی زین‌الدین از معروفترین پرورش یافتگان اوست که بعدها به فرماندهی لشکر ۱۷ علی ابن ابیطالب رسید. به عقیده محسن رضایی فرمانده سپاه ایران در زمان جنگ، موفقیت نیروهای مسلح ایران با روش توسعه تجربی حاصل شد که حسن باقری از متخصصین و مبدعین آن بود. این روش موجب تدوین نظام دفاعی شامل اندیشه دفاعی، اصول و قواعد عملیات، دکترین نظامی و اصول و قواعد رزم برای ایران گردید. این روش مبتنی بر اصول منطقی و تجارب پایه در سال اول نبرد نیروهای ایران و عراق بود، که با کمک اصول منطقی از تجارب پایه دانش دفاع انقلابی ساخته می‌شد. مستندسازی تجارب و مفهوم‌سازی تجربی و توسعه دانایی محور اساسی این روش به شمار می‌آید.
آثار پیرامون وی
مهم‌ترین کتب و آثاری که تاکنون دربارهٔ زندگی و خاطرات شهید حسن باقری منتشر شده‌است، عبارتند از :
* سیرت سرداران (جلد ۱)، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۶۶
* پیراهن سفید، حسن بنی‌عامری، بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس، ۱۳۷۴
* سقای بسیج، سمیرا اصلان‌پور، کنگره بزرگداشت سرداران شهید استان تهران، ۱۳۷۶
* چشم بیدار حماسه، محمد خسروی، کنگره بزرگداشت سرداران شهید استان تهران، ۱۳۷۶
* چشم جبههها، سمیرا اصلان‌پور، کنگره بزرگداشت سرداران شهید استان تهران، ۱۳۷۶
* هفت بند التهاب، عباس مشفق کاشانی، کنگره بزرگداشت سرداران شهید استان تهران، ۱۳۷۶
* بی‌کرانه‌ها، عین‌الله کاوندی، کنگره بزرگداشت سرداران شهید استان تهران، ۱۳۷۶
* تا ماه کامل شود، سمیرا اصلان‌پور، کنگره بزرگداشت سرداران شهید استان تهران، ۱۳۷۷
* حماسه‌سازان عصر امام‌خمینی(ره) (جلد ۳)، پژوهشکده علوم انسانی و دانشگاه امام حسین(ع)، کنگره بزرگداشت سرداران شهید استان تهران، ۱۳۷۷
* گزیده ادبیات داستان معاصر (مجموعه داستان ۱۸) ، سمیرا اصلان‌پور، کتاب نیستان، ۱۳۷۸
* نبردهای شرق کارون به روایت فرماندهان، سیدعلی بنی‌لوحی و هادی مرادپیری، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ۱۳۷۹
* یادگاران (جلد ۴: کتاب باقری)، فرزانه مردی، روایت فتح، ۱۳۸۱
* مسافر ، داود بختیاری دانشور ، دفتر ادبیات و هنر مقاومت، ۱۳۸۱
* خانه کوچک، زندگی بزرگ: گفت وگو با پروین داعی پور همسر سردار شهید حسن باقری، مرتضی سرهنگی، کمان، ۱۳۸۲
* لوطی و آتش «زندگی نامهٔ سردار شهید حسن باقری»، رحیم مخدومی شربیانی، نشر صریر، ۱۳۸۴
* شهید حسن باقری (غلامحسین افشردی)، غلامعلی رشید و سعید سرمدی، نشر شکیب، ۱۳۸۴
* دکل ابوذر ، فتح‌الله جعفری، دفتر ادبیات و هنر مقاومت، ۱۳۸۶
* باقری (به صورت کتابچه) ، علی اکبری ، نشر یا زهرا(س)، ۱۳۸۷
* نرم‌افزار چند رسانه‌ای حسن باقری ، نشر شاهد، ۱۳۸۷
* لوح فشرده یادواره سردار نصر (حسن باقری)، معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه ۱۳، ۱۳۸۷
* شهید افشردی (باقری)، فرزام شیرزادی ، انتشارات مدرسه، ۱۳۸۸
پی نوشت:
*در زمینه الگوی مدیریتی شهید باقری می توانید به رجوع کنید: روش توسعه تجربی با الگوگیری از شیوه مدیریتی شهید باقری و مقاله: "محسن رضایی. «روش توسعه تجربی». فصلنامه فرهنگ مدیریت. بهار ۱۳۸۵. ۱۲، ۱۵۱-۱۷۲"
* خاطره: آقامحسن گفت بگوئید حسن باقری بیاید داخل
* خاطره: ناگفتههایی از جنگ به روایت شهید حسن باقری
* خاطره: خاطراتی از شهید باقری
* خاطره: خاطرات سردار صفوی از شهید حسن باقری
* خاطره: شهید باقری از نگاه همسرش "پروین داعی پور"
* صوتی: ناگفته‌های جنگ به روایت شهید حسن باقری
* صوتی: مکالمه بیسیم بین حسن باقری و رحیم صفوی
* صوتی: مکالمه بیسیم بین حسن باقری و مهدی باکری
* مروری بر دست‌نوشته‌های شهید حسن باقری «غلامحسین افشردی»
* حسن باقری(افشردی) قائم مقام فرماندهی نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
جایی برای نوشتن دغدغه، -اگر مشغله بگذارد-